"သေဘ္ာက Electric Motor Starter မၽား"
(အင္းစိန္ GTI အီလက္ထေရာနစ္အင္ဂၽင္နီယာသင္တန္းရဲ႕၊ ေကၽာင္းသားဘဝ၊ ဒုတိယနွစ္နဲ႔၊ ေနာက္ဆံုးနွစ္ အတန္းေတြမွာ၊ DC Machines & Control နဲ႔ AC Machines & Control ဘာသာရပ္ေတြ၊ သင္ခဲ႔ရသမို႔၊ motors နဲ႔ starters ေတြကို၊ စာေတြ႔ေရာ၊ လက္ေတြ႔ပါ၊ ရင္းနီွးခဲ႔ရပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႔၊ ေကၽာင္းဆင္းၿပီး၊ သေဘ္ာကၽင္း ပညာသင္ Apprentice ဘဝ၊ သေဘ္ာသား Seafarer ဘဝနဲ႔၊ သေဘ္ာကုမၼဏီရဲ႕ Superintendent ဘဝမွာလည္း၊ motors နဲ႔ starters ေတြကို၊ ရင္းနီွးေနရဆဲပါ။
ဟိုတေလာဆီကေတာ႔၊ သေဘ္ာေပါါမွ၊ Marine Engineers အခၽိဳ႕နဲ႔၊ Electro-Technical Officers အခၽိဳ႕မွ၊ motors နဲ႔ starters ေတြအေႀကာင္း၊ တိုတိုေလး၊ ေၿပာၿပပါ၊ ဆိုလာသမို႔၊ ေရးခဲ႔ဖူးတဲ႔၊ "သေဘ္ာက Electric Motor Starter မၽား" post ကို၊ ၿပန္ 'တင္' လိုက္ပါတယ္။)
Reference, thanks and credit to : (1) Theraja, B L; Theraja, A K. Electrical Technology. II (2010 reprint ed.)., (2) H.E. Jordan, Energy-Efficient Electric Motors and Their Applications,Springer, 1994 ISBN 0-306-44698-7, (3) Kosow, Irving L. Electric Machinery And Transformers (second ed.). Pearson Education. OCLC 222453.
Remark : All references and images herein this page are for use of educational purpose only. The owner of this page is not responsible for the consequences in case of violation to copyright, trademark, patent, criminal trust of breach or other intellectual property rights of any third party.
Electric motor ေတြကို၊ type of operation,type of current, type of speed နဲ႔၊ type of structural features ဆိုတဲ႔၊ အခၽက္ေတြ၊ အေပါါ မူတည္ၿပီး၊ ခြဲၿခားႀကပါတယ္။ type of operation အရ၊ ခြဲၿခားႀကည္တဲ႔အခါ၊ (i) synchronous motors အုပ္စုနဲ႔၊ (ii) asynchronous motors အုပ္စုဆိုၿပီး၊ ေတြ႔ရပါတယ္။ synchronous motors အုပ္စုမွာ၊ (a) plain motor နဲ႔ (b) steeper motor တို႔၊ ပါဝင္ၿပီး၊ asynchronous motors အုပ္စုမွာေတာ႔၊ (a) induction motors ေတြနဲ႔၊ (b) commutator motors တို႔၊ ပါဝင္ပါတယ္။
တခါ induction motors ေတြကို၊ (a) squirrel cage induction motor နဲ႔၊ (b) wound rotor induction motor ေတြအၿဖစ္၊ ထပ္မံ၊ ခြဲၿခားနိဳင္ပါတယ္။ အလားတူ commutator motors ေတြကိုလည္း၊ (a) series motor, (b) compensated motor, (c) shunt motor, (d) repulsion motor, (e) repulsion-start induction motor နဲ႔၊ (f) repulsion induction motor ေတြအၿဖစ္၊ 'ထပ္မံ' ခြဲၿခားနိဳင္ပါတယ္။
type of current အရ၊ ခြဲၿခား ႀကည္႔တဲ႔အခါမွာေတာ႔၊ (a) single phase motor ေတြနဲ႔၊ (b) three phase motor ေတြကို၊ ေတြ႔ရပါတယ္။ တဖန္၊ type of speed အရ ခြဲၿခား ႀကည္႔တဲ႔ အခါမွာေတာ႔၊ (a) constant speed motor, (b) variable speed motor နဲ႔ (c) adjustable speed motor ေတြကိုလည္း၊ ေတြ႔ရပါတယ္။ type of structural features အရ၊ ခြဲၿခား ႀကည္႔လၽွင္ေတာ႔၊ (a) open type motor, (b) enclosed type motor, (c) semi-enclosed type motor, (d) ventilated type motor, (e) pipe-ventilated type motor, (f) riveted frame-eye type motor အစရိွသလို၊ ေတြ႔ရမွာၿဖစ္ပါတယ္။
Electric motor ေတြကို၊ type of operation,type of current, type of speed နဲ႔၊ type of structural features ဆိုတဲ႔၊ အခၽက္ေတြ၊ အေပါါ မူတည္ၿပီး၊ ခြဲၿခားႀကပါတယ္။ type of operation အရ၊ ခြဲၿခားႀကည္တဲ႔အခါ၊ (i) synchronous motors အုပ္စုနဲ႔၊ (ii) asynchronous motors အုပ္စုဆိုၿပီး၊ ေတြ႔ရပါတယ္။ synchronous motors အုပ္စုမွာ၊ (a) plain motor နဲ႔ (b) steeper motor တို႔၊ ပါဝင္ၿပီး၊ asynchronous motors အုပ္စုမွာေတာ႔၊ (a) induction motors ေတြနဲ႔၊ (b) commutator motors တို႔၊ ပါဝင္ပါတယ္။
တခါ induction motors ေတြကို၊ (a) squirrel cage induction motor နဲ႔၊ (b) wound rotor induction motor ေတြအၿဖစ္၊ ထပ္မံ၊ ခြဲၿခားနိဳင္ပါတယ္။ အလားတူ commutator motors ေတြကိုလည္း၊ (a) series motor, (b) compensated motor, (c) shunt motor, (d) repulsion motor, (e) repulsion-start induction motor နဲ႔၊ (f) repulsion induction motor ေတြအၿဖစ္၊ 'ထပ္မံ' ခြဲၿခားနိဳင္ပါတယ္။
type of current အရ၊ ခြဲၿခား ႀကည္႔တဲ႔အခါမွာေတာ႔၊ (a) single phase motor ေတြနဲ႔၊ (b) three phase motor ေတြကို၊ ေတြ႔ရပါတယ္။ တဖန္၊ type of speed အရ ခြဲၿခား ႀကည္႔တဲ႔ အခါမွာေတာ႔၊ (a) constant speed motor, (b) variable speed motor နဲ႔ (c) adjustable speed motor ေတြကိုလည္း၊ ေတြ႔ရပါတယ္။ type of structural features အရ၊ ခြဲၿခား ႀကည္႔လၽွင္ေတာ႔၊ (a) open type motor, (b) enclosed type motor, (c) semi-enclosed type motor, (d) ventilated type motor, (e) pipe-ventilated type motor, (f) riveted frame-eye type motor အစရိွသလို၊ ေတြ႔ရမွာၿဖစ္ပါတယ္။
သေဘ္ာေတြမွာ asynchronous motors အုပ္စုမွ၊ induction motors ေတြၿဖစ္တဲ႔၊ squirrel cage induction motor နဲ႔၊ wound rotor induction motor ေတြကိုသာ၊ အမၽားဆံုး တတ္ဆင္အသံုးၿပဳႀကပါတယ္။
squirrel cage induction motor ေတြမွာ၊ အသံုးၿပဳေလ႔ရိွတဲ႔ starting method သို႔မဟုတ္၊ starter ေတြကေတာ႔၊ (i) DOL direct on line starting method, (ii) forward/ reverse starting method, (iii) pole changing starting method, (iv) forward/ reverse & pole changing starting method, (v) star/ delta starting method, (vi) primary resistors starting method နဲ႔၊ (vii) auto transformer starting method တို႔၊ ၿဖစ္ပါတယ္။
squirrel cage induction motor ေတြရဲ႕ speed ကို၊ (i) changing applied voltage, (ii) changing applied frequency နဲ႔၊ (iii) changing number of stator poles စတဲ႔၊ နည္းလမ္းမၽား၊ အသံုးၿပဳၿပီး၊ 'အတိုး၊ အေလၽွာ႔' ၿပဳလုပ္ပါတယ္။ wound rotor induction motor ေတြမွာ၊ အသံုးၿပဳေလ႔ရိွတဲ႔ starting method ကေတာ႔၊ secondary resistors (or rheostat) starting method သို႔မဟုတ္၊ rotor resistance starting method တို႔ ၿဖစ္ပါတယ္။
AC induction motor ေတြကို၊ မၽားေသာအားၿဖင့္ DOL starter ဆိုတဲ၊ direct on line starting method ၿဖင္႔၊ 'စ' တင္ေမာင္းနွင္ေလ႔ရိွပါတယ္။ Fig. (1) မွာ၊ DOL starter ကို၊ ဥပမာအၿဖစ္၊ ေဖာ္ၿပထားပါတယ္။ ႀကီးမားတဲ႕ AC induction motor ေတြကို၊ DOL starter ၿဖင္႔ 'စတင္' ေမာင္းနွင္တဲ႔အခါ၊ starting current surge နဲ႔ line voltage drop တို႔လည္း၊ ေပါါေပါက္လာမွာ၊ ၿဖစ္ပါတယ္။
starting current surge ေလၽွာ႔ခၽရန္၊ 'စ' တင္ေမာင္းနွင္ခၽိန္မွာ voltage ကို၊ reduce အေနနဲ႔ေလၽွာ႔ခၽၿပီး၊ လည္ပတ္မွဴ 'အရိွန္' ရကာ၊ rated RPM နီးပါး ေရာက္လာခၽိန္ကၽမွ၊ full supply voltage အၿပည္႔ေပးသြင္းၿခင္းၿဖင္႔၊ ေမာင္းနွင္ႀကပါတယ္။ line voltage drop 'ေလၽွာ႔ခၽ' နိုင္ရန္၊ star/ delta starting method, primary resistors starting method, auto transformer starting method, အစရိွတဲ႔ starting methods ေတြ အသံုးၿပဳၿပီး၊ starting current ေလၽွာ႔ခၽနိုင္ရန္၊ secondary resistors (or rheostat) method သို႔မဟုတ္၊ rotor resistance starting method တို႔ကို၊ အသံုးၿပဳပါတယ္။
output capacity 22 KW ေအာက္၊ electric motor ေတြကို၊ DOL starter ၿဖင္႔ ေမာင္းနွင္တဲ႔အခါ၊ staring current ဟာ load current ထက္၊ (၈) ဆခန္႔ 'ပို' မၽားလာပါတယ္။ AC induction motor ေတြမွာ၊ stator winding ကို၊ star connection အေနနဲ႔ မဆက္သြယ္ပဲ၊ delta connection ၿဖင္႔ ဆက္သြယ္ေမာင္းနွင္တဲ႔အခါ၊ motor ရဲ႕ output power (၃) ဆ ခန္႔ 'ပိုမို' ရရိွလာပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ delta connection ၿဖင္႔ ေမာင္းနွင္တဲ႔အခါမွာေတာ႔၊ line current ကို star connection ထက္၊ (၁/ ၃) အဆခန္႔ 'ပိုမို' ဆြဲယူတာ၊ ေတြ႔ရပါတယ္။
output capacity 22 KW ေအာက္၊ electric motor ေတြကို၊ DOL starter ၿဖင္႔ ေမာင္းနွင္တဲ႔အခါ၊ staring current ဟာ load current ထက္၊ (၈) ဆခန္႔ 'ပို' မၽားလာပါတယ္။ AC induction motor ေတြမွာ၊ stator winding ကို၊ star connection အေနနဲ႔ မဆက္သြယ္ပဲ၊ delta connection ၿဖင္႔ ဆက္သြယ္ေမာင္းနွင္တဲ႔အခါ၊ motor ရဲ႕ output power (၃) ဆ ခန္႔ 'ပိုမို' ရရိွလာပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ delta connection ၿဖင္႔ ေမာင္းနွင္တဲ႔အခါမွာေတာ႔၊ line current ကို star connection ထက္၊ (၁/ ၃) အဆခန္႔ 'ပိုမို' ဆြဲယူတာ၊ ေတြ႔ရပါတယ္။
22 KW အထက္ induction motor ေတြကို၊ 'စတင္' ေမာင္းနွင္တဲ႔အခါ starting current surge နဲ႔၊ line voltage drop ေလၽွာ႔ခၽရန္၊ star connection ၿဖင္႔ စတင္ 'နိွဳး' ၿပီး၊ rated RPM 'နီးပါး' ေရာက္ရိွလာခၽိန္မွာေတာ႔၊ delta connection နဲ႔ ဆက္လက္လည္ပတ္ေစရန္၊ star/ delta starter ေတြ၊ အသံုးၿပဳႀကပါတယ္။ Fig. (2) မွာ၊ Star/ Delta starter ကို၊ ဥပမာအၿဖစ္၊ ေဖာ္ၿပထားပါတယ္။ star connection မွ delta connection သို႔ ေၿပာင္းလဲရန္၊ star/ delta timer တတ္ဆင္ထားပါတယ္။ Fig. (3) မွာ၊ Star/ Delta timer ကို၊ ဥပမာအၿဖစ္၊ ေဖာ္ၿပထားပါတယ္။
အခၽိဳ႕သေဘ္ာေတြမွာေတာ႔၊ 37 KW အထက္ induction motor ေတြကို၊ auto transformer starting method နဲ႔၊ secondary resistors (or rheostat) starting method သို႔မဟုတ္ rotor resistance starting method တို႔၊ အသံုးၿပဳကာ၊ ေမာင္းနွင္ေလ႔ရိွပါတယ္။ Fig. (3) မွာ၊ auto transformerstarter ကို၊ ဥပမာအၿဖစ္၊ ေဖာ္ၿပထားပါတယ္။
motor ေမာင္းနွင္လည္ပတ္ေနစဥ္၊ အသံုးၿပဳမယ္႔ rated voltage တန္ဘိုးထက္၊ (၅၀), (၆၀) နဲ႕ (၇၀ %) အစရိွသၿဖင္႔၊ ေလၽွာ႔ခၽကာ၊ auto-transformer မွာ၊ tapping ေတြ၊ ထုတ္ယူ ထားပါတယ္။ 'စတင္' ေမာင္းနွင္တဲ႔အခါ၊ motor ရဲ႕ stator winding ကို၊ auto-transformer ရဲ႕ tapping ေတြမွတဆင္႔၊ supply voltage ေပးသြင္းၿပီး လည္ပတ္ေစပါတယ္။
rated voltage တန္ဘိုးထက္၊ (၅၀ %) ေလၽွာ႔ခၽထားတဲ႔ tapping ကို၊ အသံုးၿပဳတဲ႔အခါ၊ supply current အေနနဲ႔၊ တဝက္ခန္႔သာ၊ လိုအပ္သလို DOL starter မွာ၊ အသံုးၿပဳတဲ႔ starting current နဲ႔၊ နိွဳင္းယွဥ္ႀကည္႔လၽွင္(၂၅ %) ခန္႔သာ၊ 'ပို' မၽားတာ၊ ေတြ႔ရပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ starting position မွ၊ running position သို႔ ေၿပာင္းလဲတဲ႔အခါ၊ transient current ၿဖစ္ေပါါမွဳကေတာ႔၊ DOL starter ထက္ ပို' မၽားပါတယ္။
rotor resistance starting method ကို၊ asynchronous motors အုပ္စုမွ၊ induction motor တမၽိဳးၿဖစ္တဲ႔၊ wound rotor induction motor ေတြ၊ စတင္ 'နိွဳး' တဲ႔အခါအသံုးၿပဳပါတယ္။ wound rotor induction motor ရဲဲ႕၊ stator တည္ေဆာက္ပံုဟာ၊ squirrel cage induction motor နဲ႔ ဆင္တူသလို၊ rotor မွာ generator ေတြကဲ႔သို႔၊ 3 phase double layer winding ထည္႔သြင္း၊ တည္ေဆာက္ထားပါတယ္။
rotor winding ေတြကို rotor shaft ေပါါမွာ၊ 'ထိုင္' ထားတဲ႔ slip rings ေတြနဲ႔၊ ဆက္သြယ္ထား ပါတယ္။ သေဘ္ာေတြမွာ starting torque မၽားမၽားလိုအပ္မယ္႔၊ bow thruster ေတြနဲ႔ tanker ေတြမွာဆိုလၽွင္၊ cargo pump ေတြေမာင္းနွင္ရန္၊ wound rotor induction motor ေတြ၊ အသံုးၿပဳႀကပါတယ္။ တခါတရံမွာ wound rotor induction motor ေတြကို၊ slip ring induction motor ေတြလို႔လည္း၊ ေခါါႀကပါတယ္။
"Torque ( T) = Motor Slip ( S ) / Rotor Resistance ( R )" ဆိုတဲ႔ ပံုေသနည္းအရ၊ Rotor Resistance နည္းလၽွင္၊ rotor current ၿမင္႔မားေစပါတယ္။ rotor current ၿမင္႔မားမွဳဟာ၊ starting torque ကၽဆင္းေစသလို၊ စတင္လည္ပတ္စဥ္မွာ၊ ၿဖစ္ေပါါလာမယ္႔၊ motor ရဲ႕ 'slip' ကိုလည္း၊ ကၽဆင္းေစပါတယ္။ rotor resistance 'မၽား' တဲ႔အခါ၊ rotor current 'ကၽဆင္း' သြားၿပီး၊ 'slip' ကို လည္း၊ ၿမင္႔မားေစတာေႀကာင္႔၊ RPM အနည္းငယ္နဲ႔ စတင္လည္ပတ္စဥ္မွာ၊ pull out torque ဆိုတဲ႔ 'ရုန္းအား' ကို၊ အမၽားဆံုး၊ ရရိွနိဳင္ပါတယ္။
squirrel cage induction Motor ေတြနဲ႔၊ နိွဳင္းယွဥ္ႀကည္႔တဲ႔အခါ၊ wound rotor induction motor ေတြဟာ၊ speed control ၿပဳလုပ္နိဳင္ၿခင္း၊ starting torque ကို၊ full load torque ထက္၊ (၂) ဆမွ (၂) ဆခြဲခန္႔ ရနိဳင္ၿခင္းနဲ႔၊ starting current အေနနဲ႔ full load current ထက္၊ (၂) ဆခြဲမွ (၃) ဆခြဲ၊ ခန္႔သာ၊ အသံုးၿပဳတာ၊ ေတြ႔ရပါတယ္။
wound rotor induction motor ေတြ၊ စတင္ 'နိွဳး' တဲ႔နည္းလမ္းကို၊ rotor resistance starting method သို႔မဟုတ္၊ secondary resistors (or rheostat) starting method လို႔လည္း၊ ေခါါႀကပါေသးတယ္။ စတင္နိွဳးခၽိန္မွာ၊ stator coil သို႔၊ supply voltage 'အၿပည္႔' ေပးသြင္းၿပီး၊ rotor coil ကိုေတာ႔ အၿပင္ဖက္မွ၊ resistor သို႔မဟုတ္ rheostat ေတြ၊ အသံုးၿပဳကာ၊ carbon brushes ေတြနဲ႔၊ slip rings ေတြမွတဆင္႔၊ resistance ေပးသြင္းပါတယ္။ အသံုးၿပဳထားတဲ႔ resistor ေတြကေတာ႔၊ wire-wound type resistor ေတြၿဖစ္ပါတယ္။
စတင္လည္ပတ္ၿပီး၊ rated RPM ေရာက္သြားစဥ္၊ ေပးသြင္းထားတဲ႔ resistance ကို၊ timer နဲ႔ magnetic contactor ေတြမွတဆင္႔၊ ဖယ္ရွားလိုက္မွာ ၿဖစ္ပါတယ္။ wound rotor induction motor ရဲ႕၊ speed ကို လိုအပ္သလို၊ 'အတိုးအေလၽွာ႔' ၿပဳလုပ္ရန္၊ (i) rotor rheostat control method, (ii) cascade control method, (iii) rotor circuit EMF injection method, (iv) Kramer System method နဲ႔၊ (v) Scherbius System method တို႔၊ အသံုးၿပဳႀကပါတယ္။
starter ေတြမွာ၊ ပၽက္စီးခၽိဳ႕ယြင္းမွဳ အမၽားဆံုး ၿဖစ္ေပါါတတ္တဲ႔၊ အစိတ္အပိုင္းကေတာ႔ timer ေတြ၊ ၿဖစ္ပါတယ္။ မၽားေသာအားၿဖင္႔ timer ေတြကို၊ အလြယ္တကူ အသစ္လဲလွယ္နိဳင္ရန္၊ spare အပိုေဆာင္ထားေလ႔ ရိွႀကပါတယ္။ သေဘ္ာမွ starter ေတြမွာ၊ အသံုးၿပဳထားတဲ႔၊ timer ေတြကို၊ ခြဲၿခားႀကည္႔တဲ႔အခါ၊ အသံုးၿပဳပံုအား မူတည္ၿပီး၊ (i) On-delay operation (Time Delay Operation) timer, (ii) Off-delay operation (Time Delay Resetting) timer, (iii) Flicker operation timer, (iv) Interval operation timer နဲ႔၊ (v) Star /Delta operation timer ဆိုကာ၊ ေတြ႔ရပါတယ္။
On-delay timer ဆိုတာကေတာ႔၊ timer energized ၿဖစ္ေနစဥ္အတြင္း၊ တနည္းအားၿဖင္႔ timer 'On' ေနစဥ္၊ အခၽိန္အတြင္းမွာ၊ အလုပ္လုပ္တဲ႔၊ timer ၿဖစ္ၿပီး၊ timer ရဲ႕ output မွ 'On' သို႔မဟုတ္၊ 'Off' contact function ကို၊ activated အေနနဲ႔ ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။
Off-delay timer ကေတာ႔၊ timer energized ၿဖစ္ေနစဥ္၊ တနည္းအားၿဖင္႔ timer 'On' ေနစဥ္အခၽိန္အတြင္းမွာ၊ အလုပ္လုပ္သလို၊ timer သို႔၊ ေပးသြင္းထားတဲ႔၊ power supply အား၊ ၿဖတ္ေတာက္ၿပီး၊ ေနာက္ပိုင္းမွာလည္း၊ activated အေနနဲ႔၊ အလုပ္လုပ္ေနမယ္႔ timer ၿဖစ္ပါတယ္။ timer ရဲ႕ output မွ 'On' သို႔မဟုတ္၊ 'Off' contact function ကို၊ ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။
ဥပမာ ကားတံခါးကို၊ ဖြင္႔လိုက္တဲ႔အခါ၊ door switch မွတဆင္႔ timer activated ၿဖစ္ေစၿပီး၊ ကားရဲ႕ အတြင္းခန္း 'မီး' ကို၊ လင္းေစပါတယ္။ ကားတံခါး ပိတ္လိုက္တဲ႔အခါ၊ door switch မွ တဆင္႔ timer သို႔၊ ေပးသြင္းထားတဲ႔ power supply ကို၊ 'ၿဖတ္ေတာက္' လိုက္ေပမယ္႔၊ အခၽိန္ အတိုင္းအတာ တခုအထိ၊ အတြင္းခန္း 'မီး' ဆက္လင္းေနၿခင္းဟာ၊ Off-delay timer အသံုးၿပဳထားၿခင္းေႀကာင္႔၊ ၿဖစ္ပါတယ္။
Flicker operation timer ကေတာ႔၊ timer energized ၿဖစ္ေနစဥ္ အခၽိန္အတြင္း၊ သတ္မွတ္ 'ခၽိန္ညွိ' ေပးထားတဲ႔ time setting အတိုင္း၊ 'On' နဲ႔ 'Off' contact function ေတြ၊ ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။ အလြယ္တကူ ဥပမာေပးရလၽွင္၊ water fountain 'ေရပန္း' ေတြမွာ၊ ေရေတြကို 'ပန္း' ထုတ္လိုက္၊ 'ရပ္' လိုက္ၿဖစ္ေနေစရန္၊ Flicker operation timer ေတြ၊ အသံုးၿပဳႀကပါတယ္။
Interval operation timer ဟာ၊ timer energized ၿဖစ္ေစရန္၊ power supply ေပးသြင္းၿပီး၊ supply ၿဖတ္ေတာက္လိုက္ေပမယ္႔၊ timer ရဲ႕ output မွ 'On' သို႔မဟုတ္၊ 'Off' contact function ကို၊ ေဆာင္ရြက္ေပးမယ္႔၊ timer ၿဖစ္ပါတယ္။ ကေလးေတြ အေႀကြထည္႔ၿပီး၊ စီးတဲ႔ 'အရုပ္' ေတြကို၊ ဥပမာေပးခၽင္ပါတယ္။ အေႀကြေစ႔ ဝင္လာတဲ႔အခါ၊ limit switch မွတဆင္႔၊ timer ကို၊ activated ၿဖစ္ေစၿပီး၊ အခၽိန္အတိုင္းအတာ တခုအတြင္း၊ အရုပ္ 'လွဳပ္ရွား' ေနေစရန္၊ interval operation timer ေတြ၊ အသံုးၿပဳႀကပါတယ္။
Star /Delta operation timer ေတြကေတာ႔၊ motor 'စ' တင္နိွဳးတဲ႔အခါ၊ timer energized ၿဖစ္ကာ၊ star connection နဲ႔ စတင္လည္ပတ္ေစရန္၊ star contactor ေတြ၊ အလုပ္လုပ္ေစၿပီး၊ rated RPM သို႔ေရာက္ခါနီးမွာ၊ delta contactor ေတြကို၊ ေၿပာင္းလဲ အလုပ္လုပ္ေစမယ္႔၊ timer အမၽိဳးအစားၿဖစ္ပါတယ္။
အထက္မွာေဖာ္ၿပခဲ႔တဲ႔ timer ေတြဟာ၊ solid state relay timer (SSR) ေတြၿဖစ္ပါတယ္။ SSR ေတြထဲမွာ power transistor ေတြ၊ silicon controlled rectifier (SCR) ေတြ ဒါမွမဟုတ္၊ triode for alternating current (TRIAC) ေတြကို၊ အသံုးၿပဳထားပါတယ္။ SSR timer ေတြကို၊ hybrid type, transformed-coupled type နဲ႔၊ photo-coupled type ဆိုၿပီး၊ ခြဲၿခားနိဳင္ပါတယ္။
starter ေတြမွာ၊ အသံုးၿပဳတဲ႔ main magnetic contactor ေတြကို၊ အခၽိန္အပိုင္းအၿခား၊ ကာလတခု သတ္မွတ္ၿပီး၊ ပံုမွန္ ထိန္းသိမ္းမွဳ regular maintenance ေဆာင္ရြက္ေပးသင္႔ပါတယ္။ အသံုးၿပဳထားတဲ႔ main magnetic contactor ေတြဟာ၊ အရြယ္အစား 'ႀကီးမား' တဲ႔အတြက္၊ အေပါါအဖံုး 'ဖြင္႔' ကာ၊ movable contact element ၿဖဳတ္ထုတ္ၿပီး၊ movable contact point ေတြနဲ႔၊ stationary contact point ေတြကို၊ သန္႔ရွင္းေပးၿခင္းၿဖင္႔၊ regular maintenance ေဆာင္ရြက္နိဳင္ပါတယ္။ Fig. (5) မွာ၊ magnetic contactor contact poits ကို၊ ဥပမာအၿဖစ္၊ ေဖာ္ၿပထားပါတယ္။
rated voltage တန္ဘိုးထက္၊ (၅၀ %) ေလၽွာ႔ခၽထားတဲ႔ tapping ကို၊ အသံုးၿပဳတဲ႔အခါ၊ supply current အေနနဲ႔၊ တဝက္ခန္႔သာ၊ လိုအပ္သလို DOL starter မွာ၊ အသံုးၿပဳတဲ႔ starting current နဲ႔၊ နိွဳင္းယွဥ္ႀကည္႔လၽွင္(၂၅ %) ခန္႔သာ၊ 'ပို' မၽားတာ၊ ေတြ႔ရပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ starting position မွ၊ running position သို႔ ေၿပာင္းလဲတဲ႔အခါ၊ transient current ၿဖစ္ေပါါမွဳကေတာ႔၊ DOL starter ထက္ ပို' မၽားပါတယ္။
rotor resistance starting method ကို၊ asynchronous motors အုပ္စုမွ၊ induction motor တမၽိဳးၿဖစ္တဲ႔၊ wound rotor induction motor ေတြ၊ စတင္ 'နိွဳး' တဲ႔အခါအသံုးၿပဳပါတယ္။ wound rotor induction motor ရဲဲ႕၊ stator တည္ေဆာက္ပံုဟာ၊ squirrel cage induction motor နဲ႔ ဆင္တူသလို၊ rotor မွာ generator ေတြကဲ႔သို႔၊ 3 phase double layer winding ထည္႔သြင္း၊ တည္ေဆာက္ထားပါတယ္။
rotor winding ေတြကို rotor shaft ေပါါမွာ၊ 'ထိုင္' ထားတဲ႔ slip rings ေတြနဲ႔၊ ဆက္သြယ္ထား ပါတယ္။ သေဘ္ာေတြမွာ starting torque မၽားမၽားလိုအပ္မယ္႔၊ bow thruster ေတြနဲ႔ tanker ေတြမွာဆိုလၽွင္၊ cargo pump ေတြေမာင္းနွင္ရန္၊ wound rotor induction motor ေတြ၊ အသံုးၿပဳႀကပါတယ္။ တခါတရံမွာ wound rotor induction motor ေတြကို၊ slip ring induction motor ေတြလို႔လည္း၊ ေခါါႀကပါတယ္။
"Torque ( T) = Motor Slip ( S ) / Rotor Resistance ( R )" ဆိုတဲ႔ ပံုေသနည္းအရ၊ Rotor Resistance နည္းလၽွင္၊ rotor current ၿမင္႔မားေစပါတယ္။ rotor current ၿမင္႔မားမွဳဟာ၊ starting torque ကၽဆင္းေစသလို၊ စတင္လည္ပတ္စဥ္မွာ၊ ၿဖစ္ေပါါလာမယ္႔၊ motor ရဲ႕ 'slip' ကိုလည္း၊ ကၽဆင္းေစပါတယ္။ rotor resistance 'မၽား' တဲ႔အခါ၊ rotor current 'ကၽဆင္း' သြားၿပီး၊ 'slip' ကို လည္း၊ ၿမင္႔မားေစတာေႀကာင္႔၊ RPM အနည္းငယ္နဲ႔ စတင္လည္ပတ္စဥ္မွာ၊ pull out torque ဆိုတဲ႔ 'ရုန္းအား' ကို၊ အမၽားဆံုး၊ ရရိွနိဳင္ပါတယ္။
squirrel cage induction Motor ေတြနဲ႔၊ နိွဳင္းယွဥ္ႀကည္႔တဲ႔အခါ၊ wound rotor induction motor ေတြဟာ၊ speed control ၿပဳလုပ္နိဳင္ၿခင္း၊ starting torque ကို၊ full load torque ထက္၊ (၂) ဆမွ (၂) ဆခြဲခန္႔ ရနိဳင္ၿခင္းနဲ႔၊ starting current အေနနဲ႔ full load current ထက္၊ (၂) ဆခြဲမွ (၃) ဆခြဲ၊ ခန္႔သာ၊ အသံုးၿပဳတာ၊ ေတြ႔ရပါတယ္။
wound rotor induction motor ေတြ၊ စတင္ 'နိွဳး' တဲ႔နည္းလမ္းကို၊ rotor resistance starting method သို႔မဟုတ္၊ secondary resistors (or rheostat) starting method လို႔လည္း၊ ေခါါႀကပါေသးတယ္။ စတင္နိွဳးခၽိန္မွာ၊ stator coil သို႔၊ supply voltage 'အၿပည္႔' ေပးသြင္းၿပီး၊ rotor coil ကိုေတာ႔ အၿပင္ဖက္မွ၊ resistor သို႔မဟုတ္ rheostat ေတြ၊ အသံုးၿပဳကာ၊ carbon brushes ေတြနဲ႔၊ slip rings ေတြမွတဆင္႔၊ resistance ေပးသြင္းပါတယ္။ အသံုးၿပဳထားတဲ႔ resistor ေတြကေတာ႔၊ wire-wound type resistor ေတြၿဖစ္ပါတယ္။
စတင္လည္ပတ္ၿပီး၊ rated RPM ေရာက္သြားစဥ္၊ ေပးသြင္းထားတဲ႔ resistance ကို၊ timer နဲ႔ magnetic contactor ေတြမွတဆင္႔၊ ဖယ္ရွားလိုက္မွာ ၿဖစ္ပါတယ္။ wound rotor induction motor ရဲ႕၊ speed ကို လိုအပ္သလို၊ 'အတိုးအေလၽွာ႔' ၿပဳလုပ္ရန္၊ (i) rotor rheostat control method, (ii) cascade control method, (iii) rotor circuit EMF injection method, (iv) Kramer System method နဲ႔၊ (v) Scherbius System method တို႔၊ အသံုးၿပဳႀကပါတယ္။
starter ေတြမွာ၊ ပၽက္စီးခၽိဳ႕ယြင္းမွဳ အမၽားဆံုး ၿဖစ္ေပါါတတ္တဲ႔၊ အစိတ္အပိုင္းကေတာ႔ timer ေတြ၊ ၿဖစ္ပါတယ္။ မၽားေသာအားၿဖင္႔ timer ေတြကို၊ အလြယ္တကူ အသစ္လဲလွယ္နိဳင္ရန္၊ spare အပိုေဆာင္ထားေလ႔ ရိွႀကပါတယ္။ သေဘ္ာမွ starter ေတြမွာ၊ အသံုးၿပဳထားတဲ႔၊ timer ေတြကို၊ ခြဲၿခားႀကည္႔တဲ႔အခါ၊ အသံုးၿပဳပံုအား မူတည္ၿပီး၊ (i) On-delay operation (Time Delay Operation) timer, (ii) Off-delay operation (Time Delay Resetting) timer, (iii) Flicker operation timer, (iv) Interval operation timer နဲ႔၊ (v) Star /Delta operation timer ဆိုကာ၊ ေတြ႔ရပါတယ္။
On-delay timer ဆိုတာကေတာ႔၊ timer energized ၿဖစ္ေနစဥ္အတြင္း၊ တနည္းအားၿဖင္႔ timer 'On' ေနစဥ္၊ အခၽိန္အတြင္းမွာ၊ အလုပ္လုပ္တဲ႔၊ timer ၿဖစ္ၿပီး၊ timer ရဲ႕ output မွ 'On' သို႔မဟုတ္၊ 'Off' contact function ကို၊ activated အေနနဲ႔ ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။
Off-delay timer ကေတာ႔၊ timer energized ၿဖစ္ေနစဥ္၊ တနည္းအားၿဖင္႔ timer 'On' ေနစဥ္အခၽိန္အတြင္းမွာ၊ အလုပ္လုပ္သလို၊ timer သို႔၊ ေပးသြင္းထားတဲ႔၊ power supply အား၊ ၿဖတ္ေတာက္ၿပီး၊ ေနာက္ပိုင္းမွာလည္း၊ activated အေနနဲ႔၊ အလုပ္လုပ္ေနမယ္႔ timer ၿဖစ္ပါတယ္။ timer ရဲ႕ output မွ 'On' သို႔မဟုတ္၊ 'Off' contact function ကို၊ ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။
ဥပမာ ကားတံခါးကို၊ ဖြင္႔လိုက္တဲ႔အခါ၊ door switch မွတဆင္႔ timer activated ၿဖစ္ေစၿပီး၊ ကားရဲ႕ အတြင္းခန္း 'မီး' ကို၊ လင္းေစပါတယ္။ ကားတံခါး ပိတ္လိုက္တဲ႔အခါ၊ door switch မွ တဆင္႔ timer သို႔၊ ေပးသြင္းထားတဲ႔ power supply ကို၊ 'ၿဖတ္ေတာက္' လိုက္ေပမယ္႔၊ အခၽိန္ အတိုင္းအတာ တခုအထိ၊ အတြင္းခန္း 'မီး' ဆက္လင္းေနၿခင္းဟာ၊ Off-delay timer အသံုးၿပဳထားၿခင္းေႀကာင္႔၊ ၿဖစ္ပါတယ္။
Flicker operation timer ကေတာ႔၊ timer energized ၿဖစ္ေနစဥ္ အခၽိန္အတြင္း၊ သတ္မွတ္ 'ခၽိန္ညွိ' ေပးထားတဲ႔ time setting အတိုင္း၊ 'On' နဲ႔ 'Off' contact function ေတြ၊ ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။ အလြယ္တကူ ဥပမာေပးရလၽွင္၊ water fountain 'ေရပန္း' ေတြမွာ၊ ေရေတြကို 'ပန္း' ထုတ္လိုက္၊ 'ရပ္' လိုက္ၿဖစ္ေနေစရန္၊ Flicker operation timer ေတြ၊ အသံုးၿပဳႀကပါတယ္။
Interval operation timer ဟာ၊ timer energized ၿဖစ္ေစရန္၊ power supply ေပးသြင္းၿပီး၊ supply ၿဖတ္ေတာက္လိုက္ေပမယ္႔၊ timer ရဲ႕ output မွ 'On' သို႔မဟုတ္၊ 'Off' contact function ကို၊ ေဆာင္ရြက္ေပးမယ္႔၊ timer ၿဖစ္ပါတယ္။ ကေလးေတြ အေႀကြထည္႔ၿပီး၊ စီးတဲ႔ 'အရုပ္' ေတြကို၊ ဥပမာေပးခၽင္ပါတယ္။ အေႀကြေစ႔ ဝင္လာတဲ႔အခါ၊ limit switch မွတဆင္႔၊ timer ကို၊ activated ၿဖစ္ေစၿပီး၊ အခၽိန္အတိုင္းအတာ တခုအတြင္း၊ အရုပ္ 'လွဳပ္ရွား' ေနေစရန္၊ interval operation timer ေတြ၊ အသံုးၿပဳႀကပါတယ္။
Star /Delta operation timer ေတြကေတာ႔၊ motor 'စ' တင္နိွဳးတဲ႔အခါ၊ timer energized ၿဖစ္ကာ၊ star connection နဲ႔ စတင္လည္ပတ္ေစရန္၊ star contactor ေတြ၊ အလုပ္လုပ္ေစၿပီး၊ rated RPM သို႔ေရာက္ခါနီးမွာ၊ delta contactor ေတြကို၊ ေၿပာင္းလဲ အလုပ္လုပ္ေစမယ္႔၊ timer အမၽိဳးအစားၿဖစ္ပါတယ္။
အထက္မွာေဖာ္ၿပခဲ႔တဲ႔ timer ေတြဟာ၊ solid state relay timer (SSR) ေတြၿဖစ္ပါတယ္။ SSR ေတြထဲမွာ power transistor ေတြ၊ silicon controlled rectifier (SCR) ေတြ ဒါမွမဟုတ္၊ triode for alternating current (TRIAC) ေတြကို၊ အသံုးၿပဳထားပါတယ္။ SSR timer ေတြကို၊ hybrid type, transformed-coupled type နဲ႔၊ photo-coupled type ဆိုၿပီး၊ ခြဲၿခားနိဳင္ပါတယ္။
starter ေတြမွာ၊ အသံုးၿပဳတဲ႔ main magnetic contactor ေတြကို၊ အခၽိန္အပိုင္းအၿခား၊ ကာလတခု သတ္မွတ္ၿပီး၊ ပံုမွန္ ထိန္းသိမ္းမွဳ regular maintenance ေဆာင္ရြက္ေပးသင္႔ပါတယ္။ အသံုးၿပဳထားတဲ႔ main magnetic contactor ေတြဟာ၊ အရြယ္အစား 'ႀကီးမား' တဲ႔အတြက္၊ အေပါါအဖံုး 'ဖြင္႔' ကာ၊ movable contact element ၿဖဳတ္ထုတ္ၿပီး၊ movable contact point ေတြနဲ႔၊ stationary contact point ေတြကို၊ သန္႔ရွင္းေပးၿခင္းၿဖင္႔၊ regular maintenance ေဆာင္ရြက္နိဳင္ပါတယ္။ Fig. (5) မွာ၊ magnetic contactor contact poits ကို၊ ဥပမာအၿဖစ္၊ ေဖာ္ၿပထားပါတယ္။
အႀကိမ္ေပါင္းမၽားစြာ ထိလိုက္၊ ကြာလိုက္နဲ႔၊ လၽွပ္စီးေႀကာင္း current ၿဖတ္စီးၿပီး၊ ကာလႀကာလာတာနဲ႔အမၽွ၊ arcing current effect ေႀကာင္႔၊ contact point ေတြရဲ႕မၽက္နွာၿပင္ေတြမွာ၊ 'အခၽိဳင္႔' pitting မၽား ၿဖစ္ေပါါၿခင္း၊ 'စား'သြားၿခင္း wear down နဲ႔ 'ပဲ႔' သြားၿခင္း defect အစရိွတဲ႔၊ မၽက္နွာၿပင္ မညီညာမွဳ surface erosion ေတြ၊ ၿဖစ္ေပါါတတ္သလို၊ 'အညစ္အေႀကး' oxide မၽား ကပ္ညိၿခင္းေတြလည္း၊ ၿဖစ္ေပါါလာတတ္ပါတယ္။
contact point ေတြရဲ႕ မၽက္နွာၿပင္၊ မညီညာမွဳမွ တဆင္႔၊ magnetic contactor coil ဟာ၊ အလုပ္ 'လုပ္' ေပမယ္႔၊ phase failure ၿဖစ္ကာ၊ motor ေမာင္းနွင္လို႔မရတဲ႔၊ အေၿခအေန မၽိဳးေတြနဲ႔လည္း ႀကံဳနိဳင္သလို thermal over load relay အလုပ္၊ 'မလုပ္' တဲ႔အခါ၊ motor ေလာင္ကၽြမ္း၊ ပၽက္စီးသြားနိဳင္ပါတယ္။
ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ႔ PLC ဆိုတဲ႔၊ programmable logic controller ေတြ၊ စိတ္ႀကိဳက္ေရးဆြဲ၊ တတ္ဆင္ အသံုးၿပဳလာၿပီး၊ main magnetic contactor ေတြကလြဲလို႔၊ ကၽန္တဲ႔အစိတ္အပိုင္း၊ ေတာ္ေတာ္မၽားမၽားကို၊ PLC unit ေတြနဲ႔ အစားထိုးလာႀကကာ၊ soft starter ေတြလို႔ ေခါါႀကပါေႀကာင္း၊ ေရးသားေဖာ္ၿပလိုက္ပါတယ္။
contact point ေတြရဲ႕ မၽက္နွာၿပင္၊ မညီညာမွဳမွ တဆင္႔၊ magnetic contactor coil ဟာ၊ အလုပ္ 'လုပ္' ေပမယ္႔၊ phase failure ၿဖစ္ကာ၊ motor ေမာင္းနွင္လို႔မရတဲ႔၊ အေၿခအေန မၽိဳးေတြနဲ႔လည္း ႀကံဳနိဳင္သလို thermal over load relay အလုပ္၊ 'မလုပ္' တဲ႔အခါ၊ motor ေလာင္ကၽြမ္း၊ ပၽက္စီးသြားနိဳင္ပါတယ္။
ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ႔ PLC ဆိုတဲ႔၊ programmable logic controller ေတြ၊ စိတ္ႀကိဳက္ေရးဆြဲ၊ တတ္ဆင္ အသံုးၿပဳလာၿပီး၊ main magnetic contactor ေတြကလြဲလို႔၊ ကၽန္တဲ႔အစိတ္အပိုင္း၊ ေတာ္ေတာ္မၽားမၽားကို၊ PLC unit ေတြနဲ႔ အစားထိုးလာႀကကာ၊ soft starter ေတြလို႔ ေခါါႀကပါေႀကာင္း၊ ေရးသားေဖာ္ၿပလိုက္ပါတယ္။





Comments